Uiteenzetting van de financiële positie

Verschil tussen structurele en incidentele inkomsten en uitgaven
Om te bepalen of de begroting van een gemeente in balans is op de lange termijn, is het belangrijk om te weten of uitgaven structureel of incidenteel zijn. Omdat een gemeente meestal structurele taken uitvoert, zijn de structurele inkomsten en uitgaven normaal. Incidentele inkomsten en uitgaven komen minder vaak voor.

Deze incidentele inkomsten en uitgaven moeten volledig worden opgenomen in een verplicht overzicht van incidentele baten en lasten. Dit overzicht wordt opgenomen in zowel de begroting, de meerjarenraming als de jaarrekening.

Bij het bepalen of een uitgave of inkomstenpost incidenteel is, moeten de richtlijnen van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) gevolgd en toegelicht worden. De toelichting moet minimaal de volgende informatie bevatten: Waarom deze post als incidenteel wordt beschouwd en hoelang de post duurt, met een duidelijke en onvoorwaardelijke einddatum.

Toelichting op de tabel

EU-Leader programma 
Het EU-Leader programma is een subsidieprogramma dat gericht is op financiering van projecten op het platteland op het gebied van sociaal-economische ontwikkeling, versterking sociale cohesie, klimaat, milieu, water, landschap en biodiversiteit. Leader is bedoeld voor nieuwe projecten die vanuit de samenleving tot stand zijn gekomen en de leefbaarheid van het landelijk gebied versterken. In totaal komt er voor de regio Zuidoost-Friesland gedurende vier jaar € 3,7 miljoen aan Leader-subsidie beschikbaar. Tegenover deze EU-Leadermiddelen moeten de gemeenten die meedoen in de regio Zuidoost-Friesland financieel bijdragen. Voor de gemeente Weststellingwerf betekent dit over een looptijd van vier jaar een bijdrage van € 74.000. Per jaar € 18.500.

Grondexploitaties (lasten programma 3 en programma 8)
Mutaties grondexploitaties zijn naar de aard van de raming incidenteel. Het totaal van de lasten en het totaal van de baten grondexploitatie dient in het overzicht van incidentele baten en lasten opgenomen te worden. De mutatie met de balanspost voorraden, waarmee een saldo van € 0 gerealiseerd wordt, wordt afzonderlijk opgenomen in het overzicht van incidentele baten en lasten. De mutaties grondexploitatie hebben dus geen invloed op het structureel begrotingssaldo. Overigens niet te verwarren met de (tussentijdse) winstneming grondexploitatie, die heeft namelijk wel invloed op het begrotingssaldo en is ook altijd incidenteel.

Sportveld SV Olyphia 
In het collegeprogramma 2022-2026 én het coalitieakkoord 2022-2026 benadrukken wij dat het juist nu van belang is om te investeren in maatschappelijke voorzieningen. Op die manier zorgen wij dat accommodaties geschikt blijven voor ontmoeting, beweging en onderwijs. In de Kadernota 2026 is voor sportpark SV Olyphia € 350.000 incidenteel geraamd. De investering is bedoeld voor de elementaire voorzieningen van een sportclub, zoals in de subsidieregeling groot onderhoud sport is beschreven.

Beheerder Kerk op de hoogte
Eind 2025 opende het Huis op de hoogte (voorheen de Ark) als het nieuwe ontmoetingscentrum voor Wolvega zijn deuren. Theater op de hoogte (voorheen Kerk op de hoogte), die een belangrijke rol zal spelen als theater en cultureel centrum, moet echter eerst worden verbouwd. Hierdoor is deze locatie pas eind 2026 operationeel. De exploitatiestichting zal verantwoordelijk zijn voor de exploitatie en het beheer van beide locaties. Voor de dagelijkse, praktische aansturing van de locaties wordt een beheerder gezocht. Volgens het organisatieplan komt deze beheerder in dienst bij de exploitatiestichting zodra deze is opgericht. Om de exploitatiestichting optimaal te ondersteunen om een zo goed mogelijke start te maken, wordt de gemeente tot 2027 opdrachtgever voor de beheerder. Hiervoor is in 2026 € 50.000 beschikbaar. Na 2027 wordt de beheerder overgenomen door de toekomstige exploitatiestichting.

Opgroeien Kansrijke Omgeving (OKO)
Om de doelen die gesteld zijn binnen het gezondheidsbeleid, jeugdbeleid en onderwijsbeleid te behalen is een brede integrale aanpak nodig. Een methodische aanpak waarin wordt gewerkt vanuit bewezen effectieve interventies. De OKO aanpak biedt hiervoor een goed en onderbouwd kader. De kosten gaan voor de baten in deze preventieaanpak. Het doel is dat op termijn er een kostenbesparing kan plaatsvinden op de inzet van (geïndiceerde) jeugdzorg en jeugdhulp. Daarnaast zal het niet alleen een besparing zijn op financiële middelen voor de jeugd maar zal het gezond opgroeien (fysiek en mentaal) ook op de langere termijneffect hebben op een gezonder leven voor inwoners. 

We willen inzetten op het vergroten van hun kansen op een veerkrachtig en gezond leven. Het draait om een preventief jeugdbeleid, onderwijs en talentontwikkeling en zorg en ondersteuning voor jonge inwoners die met problemen kampen. We weten dat de groep met een ongunstige sociaaleconomische positie extra kwetsbaar is voor gezondheidsproblemen. Zij leven gemiddeld zelfs 15 jaar korter in goede gezondheid dan mensen met een gunstiger sociaaleconomische positie*. Deze ongelijkheid werkt vaak generaties lang door. Vandaar dat we extra willen inzetten om dit zoveel mogelijk te doorbreken. Dit past ook bij het landelijke beleid gericht op het verkleinen van gezondheidsachterstanden.
*https://digitaal.scp.nl/ssn2020/gezondheid/

Duurzame Inrichting Openbare Ruimte (DIOR --> HIOR) 
De DIOR is een leidraad die richtlijnen geeft tijdens de planvorming en de inrichting van de openbare ruimte. Zo realiseren we een functioneel, samenhangend en goed te beheren duurzame openbare buitenruimte. Waarbij we niet alleen kijken naar de aanleg maar ook naar het onderhoud over de totale levensduur van onze kapitaalgoederen. Hierbij ontwerpen we slim en investeren we meer in de aanleg, als dit in het onderhoud geld bespaart. De DIOR is een feite een Handboek waar zowel de interne organisatie als externe partijen gebruik van maken bij de ontwikkeling en inrichting van de openbare ruimte. Om die reden wordt de naam DIOR nu HIOR: Handboek Inrichting Openbare Ruimte. De HIOR zal komende periode verder uitgewerkt worden en worden aangeboden ter vaststelling. Na vaststelling is de HIOR verplicht bij alle nieuwbouw- en herinrichtingsprojecten van de openbare ruimte. Ongeacht of het een gemeentelijk plan of een ontwikkeling van een externe initiatiefnemer is. Hiervoor is in 2026 € 15.000 beschikbaar. 

Beeldkwaliteitsprogramma Openbare Ruimte (IBOR) 
Vanuit wetgeving heeft de gemeente een belangrijke zorgplicht van de openbare ruimte. Met een integraal beheerplan kan gestuurd worden om efficiënt de afgesproken doelen (vastgesteld ambitieniveau) te halen en daarover met inwoners en ondernemers te communiceren. Hiervoor is in 2026 € 15.000 beschikbaar.

Omgevingsplan (OWO)
Onder de omgevingswet moet elke gemeente voor 2032 een gebiedsdekkend omgevingsplan opstellen. Dit omgevingsplan vervangt de bestemmingsplannen, een deel van de gemeentelijke verordeningen en de ‘bruidsschat’ (= de rijksregels die overgedragen zijn aan de gemeente). Binnen OWO werken we al meerdere jaren samen als voorbereiding op de invoering van de omgevingswet.

De ‘Begroting OWO omgevingswetkosten’ is opgesteld om inzicht te krijgen in de kosten die de komende jaren op ons af komen vanwege de werkzaamheden die moeten worden verricht vanwege de invoering van de Omgevingswet. Een belangrijk deel van de begroting is de transitiefase om te komen tot een gebiedsdekkend omgevingsplan, maar ook moeten processen verder ingericht worden en moet de kennis van de ambtenaren verder op pijl worden gebracht.

We hebben de intentie om samen te kiezen voor dezelfde structuur en opbouw van het omgevingsplan. Ook willen we een groot deel van de juridische regels hetzelfde laten zijn. De regels die in de huidige situatie te ver uit elkaar liggen blijven verschillend per gemeente. Dit geldt voor regels die op praktische of politieke bezwaren stuiten. De concept-regels worden voorgelegd aan en besproken in het gezamenlijk portefeuillehoudersoverleg omgevingswet. Het omgevingsplan wordt per gemeente uitgewerkt (inclusief kaartmateriaal en specifieke gebiedseigen regels) en voorgelegd aan de gemeenteraad.

Het is een intensieve samenwerking, waarvan periodieke evaluatie noodzakelijk is. Het omgevingsplan wordt opgesteld in delen. Na afronding van elk deel zorgt de opdrachtgever voor evaluatie van de samenwerking, de tijd (aantal uren en doorlooptijd), de kosten en de kwaliteit van het product.

Uitwerken omgevingsvisie
De omgevingsvisie van de gemeente Weststellingwerf is vastgesteld in juni 2019. Begin 2026 leggen wij de contouren van de nieuwe Omgevingsvisie voor aan de raad waarna deze verder wordt uitgewerkt. De besluitvorming over de definitieve Omgevingsvisie vindt eind 2026 plaats. Hiervoor is in 2026 € 250.000 beschikbaar. 

Audit DPIA (1x per 3 jaar)
Om aan te tonen dat onze processen voldoen aan de wetgeving (AVG en BIO) moeten we als uitvoeringsmaatregel zogenaamde DPIA's uitvoeren. DPIA staat voor Data Protection Impact Assessment. Een DPIA geeft inzicht in de privacyrisico's die de verwerking van gegevens oplevert voor de betrokkenen, en in de maatregelen die de verantwoordelijke moet nemen om de risico's te beperken en/of te beheersen. Een DPIA moet elke 3 jaar worden herhaald of tussentijds bij grote aanpassingen in de applicatie(s). We hebben 1 keer per 3 jaar een budget van € 20.000 beschikbaar voor een DPIA. In 2026 en vervolgens 2029 is dit budget beschikbaar.

ESF samen aan de slag 
In oktober 2024 hebben we besloten een overeenkomst aan te gaan met de centrumgemeente Leeuwarden voor het project ‘Samen aan de slag 2024-2025’, waardoor we subsidie gaan ontvangen uit het Europees Sociaal Fonds en uit willen geven voor de uitvoering van het participatiebeleid. Voor Weststellingwerf gaat het om een ESF-subsidie (periode 2024-2025) van € 66.300 en een cofinanciering van € 107.300. Deze cofinanciering is reeds gedekt via het taakveld inkoop re-integratietrajecten. De subsidie ESF ter hoogte van € 66.300 zit aan de lastenkant voor 2025 (dan maken we de extra kosten) en de batenkant in 2026 (dan ontvangen we deze).

OWO-bijdrage van Ooststellingwerf en Opsterland voor incidentele middelen OWO bedrijfsvoering
Voor het samenwerkingsverband Ooststellingwerf, Weststellingwerf en Opsterland (OWO) is voor de audit DPIA een incidentele bedrag nodig van € 20.000 (€6.700 per gemeente) in 2026 en in 2029 (zie toelichtingen Audit DPIA hiervoor). De bijdrage vanuit Ooststellingwerf en Opsterland is 2/3 van deze kosten. 

Onttrekking reserves
In 2026 wordt er incidenteel € 50.000 onttrokken uit de reserve investeringsambities voor de beheerder Huis op de Hoogte en Theater op de Hoogte. Daarnaast is er vanuit de jaarrekening 2024 budget overgeheveld naar 2026. Dit betreft DIOR en de IBOR, in totaal € 30.000. Dit wordt onttrokken aan de algemene reserve. Onttrekkingen uit de reserve zijn baten voor de exploitatie.

In het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV, art. 20; lid 1 b) is de verplichting vastgesteld dat de gemeenten een geprognosticeerde begin- en eindbalans van de begrotingsjaren opnemen onder de uiteenzetting van de financiële positie. Het meerjarig opnemen van de geprognosticeerde balans geeft de raad meer inzicht in de ontwikkeling van de investeringen, het aanwenden van reserves en voorzieningen en de financieringsbehoefte. Voor meer inhoudelijke duiding verwijzen wij graag naar de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing en de paragraaf financiering.

In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing worden de verplichte kengetallen genoemd. Deze kengetallen zijn gebaseerd op de geprognosticeerde balans. Een van de kengetallen is het solvabiliteitsratio. Het geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. De solvabiliteitsratio is een kengetal dat weergeeft welk deel van het gemeentelijk vermogen is gefinancierd met eigen vermogen. Conclusie op basis van deze geprognosticeerde balans is dat de solvabiliteitsratio de komende jaren ruimschoots boven ons streefpercentage van minimaal 20% blijft. 

Doel
Reserve ter dekking van (on)voorziene risico's die niet op een andere wijze zijn op te vangen. Onvoorziene risico's zijn risico's die niet van te voren zijn in te schatten, niet te voorkomen en niet te beïnvloeden zijn.

Mutatie
Het resultaat van 2024 is deels toegevoegd aan de algemene reserve. Daarnaast wordt in 2025 € 2,5 miljoen onttrokken aan de algemene reserve voor de budgetoverheveling van incidentele budgetten uit 2024. In 2026 volgt nog een bedrag van € 30.000 voor de budgetoverheveling.

Het geraamde exploitatiesaldo van 2025 (stand voorjaarsnota) van € 836.000 en de saldi uit deze meerjarenbegroting 2026-2029 verrekenen we ook met de algemene reserve. Eind 2029 komen we dan uit op een stand van € 20,3 miljoen.

Reserve afvalstoffenverwijdering
Doel
Egalisatiereserve om eventuele fluctuaties in het tarief op te kunnen vangen.
Mutatie
Uitgangspunt is een 100% kostendekkende exploitatie. In 2026 is het dekkingspercentage van de afvalstoffenheffing 100%, zie ook paragraaf lokale heffingen. Er wordt om die reden geen beroep gedaan op deze egalisatiereserve.

Reserve vervanging/onderhoud riolering
Doel
Egalisatiereserve om eventuele fluctuaties in het tarief op te kunnen vangen.
Mutatie
Uitgangspunt is een 100% kostendekkende exploitatie. In 2026 is het dekkingspercentage van taakveld riolering 100%, zie ook paragraaf lokale heffingen. Er wordt om die reden geen beroep gedaan op deze egalisatiereserve.

Reserve spoedzoekers
Doel
Deze reserve is bij de resultaatbestemming van de jaarstukken 2023 door de raad ingesteld voor het huisvesten van spoedzoekers. De reserve is gevoed vanuit deze resultaatbestemming 2023 (€ 550.000) en 2024 (€ 1.120.000). 
Mutatie
In de 2025 is een deel (€ 732.000) van de reserve ingezet voor huisvesting van opvang Oekraïners en daarmee overgeheveld naar de dekkingsreserve kapitaallasten huisvesting Oekraïners/statushouders. Eerder is dit ook in 2024 al gedaan.

Bestemmingsreserve investeringsambities
Doel
Deze reserve is bij de behandeling van de jaarstukken 2017 door de raad ingesteld. De reserve is gevoed vanuit diverse raadsbesluiten, waaronder voordelige exploitatieresultaten, de voorziening precario, het collegeprogramma 2024-2027 en voorjaarsnota's/kadernota's.
Mutatie
De reserve wordt ingezet voor de dekking van projecten uit het dynamisch investeringsprogramma. De financiële vertaling van de projecten wordt pas in de begroting opgenomen als de projecten gereed zijn voor uitvoering. Dit wordt voorgelegd aan de gemeenteraad. In de paragraaf 'Dynamisch investeringsprogramma' zijn projecten opgenomen die vanuit deze bestemmingsreserve gedekt worden. In 2026 worden de kosten (€ 50.000) voor de beheerder van Huis en Theater op de Hoogte uit deze reserve onttrokken. Deze € 50.000 was reeds toegezegd voor de voorbereidings- en projectleidingkosten van Bestemming Wolvega. Deze kosten konden echter gedekt worden uit de Regiodeal-gelden, waardoor de € 50.000 in de reserve nog beschikbaar was.

Bestemmingsreserve energietransitie
Doel
Deze reserve is in de loop van 2019 door de raad ingesteld. Het is gevoed met de eenmalige bijdrage van € 248.500 voor de realisatie van de zonneparken Wolvega en Noordwolde. Daarnaast worden jaarlijks de huuropbrengsten van de zonneparken in deze reserve gestort. 
Mutatie
De reserve wordt de komende jaren gevoed met de jaarlijkse huuropbrengst van de zonneparken. Het wordt ingezet voor de uitvoering van het gemeentelijk klimaat- en duurzaamheidsbeleid. 

Dekkingsreserve kapitaallasten
Doel
Deze reserve bestaat uit het totaal van dekkingsreserves kapitaallasten. Deze zijn door de raad ingesteld voor de dekking van de kapitaallasten van diverse projecten waaronder de projecten centrumplan Wolvega, herinrichting de Blesse, project Driewegsluis, aankoop vastgoed Wolvega en investeringen huisvesting Oekraïners. De reserve is gevoed vanuit de bestemmingsreserve investeringsambities en de resultaatbestemming bij de jaarrekening 2023.
Mutatie
Zodra een investering afgerond is, gaan de kapitaallasten op de exploitatie drukken. Deze lasten worden gedekt door een onttrekking aan deze bestemmingsreserve. Dit is vanaf 2025 het geval. 
Als een project klaar is, berekenen we de benodigde dekking opnieuw aan de hand van de definitieve investeringsbedragen (via de componentenbenadering).

Voorziening nalatenschap dames Hofstee
Doel
Deze voorziening is gevormd uit een legaat met als verplichting dat de opbrengsten ten gunste komen van de Triade.
Mutatie
Jaarlijks vindt zowel een dotatie als een onttrekking aan deze voorziening plaats ter grootte van de bespaarde rente. Dit bedrag komt ten goede aan de Triade.

Voorziening verlofsparen
Doel
Deze voorziening voorziet in de dekking van de verplichting van spaarverlof van medewerkers.
Mutatie
Jaarlijks wordt de verplichting voor het spaarverlof berekend en de voorziening hierop aangepast.

Voorziening RVU
Doel
Deze voorziening voorziet in de dekking van de verplichting van de RVU-regeling van medewerkers. Bij de RVU-regeling nemen medewerkers ontslag en volgt er een (maandelijkse) ontslagvergoeding die de medewerker in staat stelt om te overbruggen tot aan de AOW-leeftijd.
Mutatie
Jaarlijks wordt de verplichting voor de RVU-regeling berekend en de voorziening hierop aangepast.

Voorziening uitkering pensioenen gewezen wethouders
Doel
Pensioenuitkering aan (weduwen/weduwnaars van) gewezen wethouders.
Mutatie
De genoemde pensioenuitkeringen worden hieruit betaald. Jaarlijks wordt gekeken of deze voorziening nog op peil is.

Voorziening opbouw pensioenen gewezen wethouders
Doel
Reservering voor de pensioenen van wethouders.
Mutatie
Jaarlijks wordt de hoogte van deze voorziening op peil gebracht aan de hand van actuariële berekeningen.

Voorziening ontslagvergoeding voormalig wethouders
Doel
Reservering voor de betaling van wachtgeld voor voormalig wethouders.
Mutatie
Jaarlijks wordt de hoogte van deze voorziening op peil gebracht aan de hand van de laatste ontwikkelingen aangaande de wachtgeldregeling. 

Voorziening afkoopsom onderhoud graven
Doel
Deze voorziening voorziet in de dekking van toekomstige onderhoudskosten aan de graven en begraafplaats.
Mutatie
Jaarlijks wordt de afkoopsom van het onderhoud voor toekomstige jaren gedoteerd in de voorziening. De onttrekking betreft de bijdrage aan de exploitatie voor het betreffende jaar.

In deze tabel worden de structurele reservemutaties weergegeven. Dit betreft de structurele storting van de huuropbrengsten van de zonneparken. Daarnaast is het de onttrekking vanuit de dekkingsreserve kapitaallasten. Deze onttrekking is ook structureel.

Hierbij bieden wij u het investeringsplan voor de begrotingsperiode 2026-2029 aan. We vragen u om de middelen die we in 2026 hiervoor willen investeren beschikbaar te stellen. De bijbehorende lasten zijn meerjarig meegenomen in deze programmabegroting.